ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΩΝ ΜΕΡΟΣ Α'

20/01/2021

του Γιώργου Κλειδαρά

«Πρέπει να φροντίζουμε περισσότερο να ζούμε με αρετή και όχι απλώς να ζούμε». ΠΛΑΤΩΝ

Η ανάγκη ανάκτησης, αναστήλωσης και ενίσχυσης του ρόλου των πανανθρώπινων αξιών στη ζωή μας, στον πλανήτη ολόκληρο, είναι επιτακτική. Χωρίς τις αξίες αυτές δεν μένει παρά ο κατήφορος και η καταστροφή. Το μεγάλο ανάχωμα που συγκρατούσε, συγκρατεί και θα συγκρατεί την ανθρωπότητα σ’ ένα δρόμο με πνευματικές αξίες, με ιδανικά και πολιτισμό, είναι η αγάπη μας και η προσήλωσή μας στις πανανθρώπινες αξίες: Την ειρήνη, την ελευθερία, την ισότητα, τη δικαιοσύνη, την αξιοκρατία, την εντιμότητα, την αρετή. Το ανάχωμα αυτό έχει αποδυναμωθεί πολύ και συνεχίζει ν’ αποδυναμώνεται, σε πολλά του σημεία έχει τελείως εξανεμισθεί. Ζούμε υπό το καθεστώς κατάρρευσης των πανανθρώπινων αξιών. Ο άνθρωπος θέλει μια ζωή με νόημα και ποιότητα και το νόημα και η ποιότητα έρχεται μόνο μέσα από τις πανανθρώπινες αξίες και από τον πολιτισμό.

Ο ελληνικός πολιτισμός μας υπενθυμίζει ότι εκτός από μηχανές, εμπόριο και βιομηχανία υπάρχει και κάτι που το λένε «ανθρώπου αρετή». LΙVINGSΤONE RICHARD

Σε μια κοινωνία όπου καταρρέουν οι αξίες, η γνώση γίνεται όργανο καταπίεσης, η αλήθεια διαστρέφεται σε απάτη και η αρετή καταντά υποκρισία. Σε μια τέτοια κοινωνία, αντί να θέτουμε σε κοινωνική περιφρόνηση τους αδίστακτους και τους διεφθαρμένους, γελοιοποιούμε και λοιδορούμε τους συνετούς και τους έντιμους. Γι’ αυτό υποστηρίζουμε ότι είναι δυσκολότερο να είσαι ηθικός και τίμιος, παρά γενναίος και ήρωας. Γιατί γενναίος και ήρωας γίνεσαι σε μια στιγμή, ενώ ηθικός και τίμιος χρειάζονται αγώνες μιας ολόκληρης ζωής.

Κάθε εσωτερική διδασκαλία εμφάνισε έναν ηθικό νόμο ή ένα σύνολο ηθικών αξιών και αρετών, πάνω στις οποίες στήριξε την προσέγγιση της ανθρώπινης συνειδητότητας προς τον Δημιουργό της. Οι αρετές θεωρήθηκαν ανέκαθεν ουράνια πρότυπα, στόχοι προς μίμηση και συνδετικοί κρίκοι ανάμεσα στον άνθρωπο και τον Θεό. Το αληθινό της ύπαρξης των αρετών και το ότι εδράζονται στο Αμετάβλητο και στο Αιώνιο, αποδεικνύεται από τη διαχρονικότητά τους. Επιπλέον, το ότι η εφαρμογή αυτών των ποιοτήτων μπορεί και επιφέρει τάξη και αρμονία στον ανθρώπινο κόσμο, αποδεικνύει ότι ενέχουν τη δύναμη και τη σοφία της Ανώτατης Σκέψης. Η προσαρμογή της ανθρώπινης συνειδητότητας και ζωής προς τις αξίες αυτές, θα πρέπει να αποτελεί όχι μόνον ατομικό αλλά και κοινωνικό σκοπό. Η ανάγκη για την επανεμφάνιση των ιδανικών και των ηθικών αξιών και φαίνεται και είναι αναγκαία.

Άνθρωπος είναι μια αιώνια πνευματική συνειδητότητα σε εξέλιξη τελειοποίησης. Η ενσαρκωμένη ψυχή έχει ιδιότητες ανάλογες με το πνευματικό ύψος που έχει φτάσει. Η αγάπη, η σοφία, η ενότητα, η ελευθερία, η αλήθεια, η ειρήνη, η δικαιοσύνη αποτελούν οικουμενικά αρχέτυπα που τα βρίσκουμε σε κάθε ανθρώπινη ψυχή και σε κάθε θρησκεία. Το ύψος της πνευματικότητας καθορίζεται από την ανάπτυξη των αρετών και δεν εξαντλείται στην ιδεολογία, τη θρησκεία ή τη μόρφωση, τις γνώσεις ή τις δυνάμεις του.

Σε αυτό το σημείο όπου αρχίζει η ανάπτυξη της συνειδητότητας στον άνθρωπο διακρίνουμε τα χαρακτηριστικά της πνευματικής ζωής. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι οι Ιδέες και οι Αρετές, δηλαδή οι πνευματικές Αρχές και Αξίες. Η προσωπική ηθική αξία αντανακλά ουσιαστικά την ποιότητα της πνευματικής δύναμης που υπάρχει ενεργοποιημένη στην ανθρώπινη συνειδητότητα. Τα χαρακτηριστικά λοιπόν της πνευματικής κατάστασης, ονομάζονται ηθικές Αξίες, Αρετές, Αρχές, Ιδέες και Αρχέτυπα. Αυτές οι Ιδέες είναι τα γεννήματα του Θείου Νου οι οποίες στο καθοδικό τόξο ως Σκοπιμότητα, οργανώνουν και καθορίζουν την εξέλιξη της μη συνειδητής ζωής, ενώ στο ανοδικό τόξο γίνονται τα Πρότυπα της ηθικής αξίας, σύμφωνα με τα οποία θα πορευτεί ο άνθρωπος για να οργανώσει και να αναπτύξει την ατομική του συνειδητότητα.

Η εστίαση της θέλησης και η επιθυμία, συνδέεται με τον νόμο της έλξης και της ελεύθερης βούλησης. Όταν η συνείδηση εστιάζεται, πυκνώνει η ενέργεια σε ύλη δημιουργώντας πραγματικότητα. Κάθε άνθρωπος εστιάζεται σε εκείνα τα αγαθά, που του επιτρέπει το πνευματικό επίπεδο, δηλαδή την επίγνωση της νομοτέλειας που αφορά την εξέλιξή του, και επομένως τη συνείδηση της προδιαγραφής και του προορισμού του, και τελικά της ταυτότητάς του. Το κλειδί της πανανθρώπινης ιστορίας βρίσκεται στην συνείδηση της ελεύθερης βούλησης, που βασίζεται στην ιδέα για το πρόσωπο και το εγώ ειμί. Επομένως, ο νόμος της επιλογής είναι άσκηση της συνείδησης, ώστε να επιτευχθεί το «παν μέτρον άριστον», με το «γνώθι σαυτόν», «ει μη δεν άγαν».

«Γνώθι σ' αυτόν προ πάντων. Ουδέν γάρ δυσχερέστερον όταν δε σ' αυτόν γνώς, τότε δυνήση και Θεόν επιγνώναι και λογισμώ επελθείν τα πράγματα, ως καθήκει». Γνώρισε πάνω απ' όλα τον εαυτό σου. Είναι η πιο δύ­σκολη γνώση. Με την αυτογνωσία έχεις την δυνατότητα να εμβαθύνεις στα πράγματα και να καταλά­βεις την ουσία και τον σκοπό της ζωής. ΝΕΙΛΟΣ

«Ο ανεξέταστος βίος ου βιωτός ανθρώπω». Όταν δεν ερευνούμε την ζωή μας έχουμε ατυχίες. ΠΛΑΤΩΝ

«Το εαυτούς αγνοείν εσχάτης μανίας και φρενίτιδος έστι χαλεπώτερον, το μεν γάρ ανάγκης νόσημο, το δε διεφθαρμένης προαιρέσεως». Η άγνοια του εαυτού μας είναι πολύ κακό πράγμα γιατί είναι αποτέλεσμα κατεστραμμένης σκέψης και είναι πολύ χειρότερη ακόμα και από την παραφρο­σύνη η οποία είναι αρρώστια που οφείλεται σε οργανική βλάβη. Ι. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ

«ΤΟ ΓΝΩΘΙ ΣΕΑΥΤΟΝ, ΟΥ ΜΑΤΗΝ ΕΥ ΙΣΘ' ΟΤΙ ΤΟ ΡΗΜΑ ΤΟΥ ΤΟ ΔΟΞΑΝ ΕΝ ΔΕΛΦΟΙΣ ΕΧΕΙ».

«Γνώριζε καλά ότι το απόφθεγμα "έχε επίγνωση του εαυτού σου" τιμάται, όχι μάταια, στους Δελφούς». ΑΙΔΕΣΙΟΣ

«Ει βούλει γνώναι Θεόν, προλαβών γνώθι σαυτόν». Εάν θέλεις να γνωρίσεις το Θεό, πρέπει πρώτα να γνωρίσεις τον εαυτό σου. ΚΛΗΜΗΣ

«Το εαυτόν γιγνώσκειν εστί σωφρονείν, τούτ' άρα και το εν Δελφοίς γράμμα παρακελεύεται, σωφροσύνην ασκείν και δικαιοσύνην». Η αυτογνωσία είναι σωφροσύνη. Αυτό συμβουλεύει και το ρητό στους Δελφούς: Ο άνθρωπος να πράττει με σωφροσύνη και δικαιοσύνη. ΠΛΑΤΩΝ

«ΤΟ ΓΝΩΝΑΙ ΕΑΥΤΟΝ ΑΡΧΗ ΣΟΦΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ». «Η αρχή της ανθρώπινης σοφίας είναι η αυτογνωσία». ΑΡΧΑΙΟ ΡΗΤΟ

«Ο Ζευς κολαστής των άγαν υπερφρόνων». Ο Θεός τιμωρεί τους υπερβολικά αλαζόνες. ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ

«Οι μεν γάρ ειδότες εαυτούς τα επιτήδεια εαυτοίς ίσασι και διαγιγνώσκουσιν α τε δύνανται και α μη και α μεν επιστάντες πράττοντες πορίζονταί τι ων δέονται και ευ πράττουσιν, ων δε μη επίστανται απεχόμενοι, αναμάρτητοι γίνοντα και διαφεύγουσι το κακώς πράττειν». Αυτοί που ξέρουν καλά τον εαυτό τους, ξέρουν τι πρέπει να κάνουν και τι όχι. Αυτά που γνωρίζουν καλά τα κάνουν και οδηγούνται στην ευτυχία, ενώ όσα δεν ξέρουν τα απορρίπτουν αποφεύγοντας την δυστυχία. ΞΕΝΟΦΩΝ

Τα λάθη σου να μην τα σκεπάζεις με δικαιολογίες, αλλά να διορθώνεις με ελέγχους. ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ

Όποιος γνωρίζει τους άλλους, είναι μορφωμένος, όποιος γνωρίζει τον εαυτό του είναι σοφός.

Πώς μπορεί να γίνει ο άνθρωπος ενάρετος; Τούτο το επιτυγχάνει με τον κανόνα του μέσου, ενός μέσου όμως που είναι κατ’ ανάγκην σχετικό για κάθε ανθρώπινη ύπαρξη και καθορίζεται από τη λογική και τη φρόνηση του ατόμου. Η μεσότητα είναι μια έννοια, εμπνευσμένη αφενός από την διδασκαλία των Πυθαγορείων και αφετέρου από την ιπποκράτεια ιατρική. Εκεί εξετάζεται η υγεία και η νόσος, με τις κατηγορίες της έλλειψης και της υπερβολής.

«Σε όλα να έχεις μέτρο». ΠΙΤΤΑΚΟΣ

«Τίποτα υπερβολικό να μην κάνεις». ΚΛΕΟΒΟΥΛΟΣ

«Πρέπει να προτιμάμε τη μεσότητα και όχι την υπερβολή, ούτε την έλλειψη. Η μεσότητα είναι η καλύτερη, όπως τη χαρακτηρίζει το γνωμικό». ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

Η αρετή είναι κατάσταση του χαρακτήρα. Επίκτητη ικανότητα επιλογής, τήρηση του μέσου. Η αξία ενός πράγματος εξαρτάται από το έργο που επιτελεί. Έτσι, καθετί που δημιουργείται από τη φύση έχει δυναμική και σκοπό να επιτελέσει ένα συγκεκριμένο έργον. Η επίτευξη του έργου είναι ουσιαστικά και η εκπλήρωση του σκοπού της ύπαρξης. Σε ό,τι αφορά στην ουσία της, η ίδια η αρετή φαίνεται να είναι μια υπερβολή, μια ακρότητα. Η αρετή είναι εμπόλεμη κατάσταση. Για να ζούμε ενάρετα, πρέπει να παλεύουμε διαρκώς με τον εαυτό μας, διότι όπως πριν από χιλιάδες χρόνια είπε ο Δημόκριτος: «ΤΟ ΝΙΚΑΝ ΕΑΥΤΩΝ ΠΑΣΩΝ ΤΩΝ ΝΙΚΩΝ ΠΡΩΤΗ ΤΕ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΗ ΕΣΤΙ», που σημαίνει το ότι του να επιβαλλόμαστε του εαυτού μας είναι η πρώτη και άριστη νίκη. Οι Αρετές είναι έξεις τις οποίες αποκτά η ψυχή ανάλογα με τη στάση της απέναντι στα πάθη.

Η ψυχή αποτελείται από πόλους που εκφράζουν μια συνεχή τάση ενότητας και αρμονίας που την λέμε Έρωτα και γνωρίζουμε μέσα μας πως είναι Ανίκητη. Το βίωμα του Θείου Έρωτα ωθεί προς τα άνω (με ανοδική ροή=ανδρεία) το θνητό ή γήινο ον, για να νιώσει ολοκληρωμένο κάθε φορά που αγκαλιάζει τον Ουράνιο Εαυτό του. Η αφύπνιση της πνευματικής συνείδησης έχει τη δύναμη να αλλάζει την πραγματικότητα που ζούμε. Η Θεία Χάρη, άσχετα από το τι πιστεύουν οι άνθρωποι, έλκεται από την τόλμη και την αρετή της ανδρείας (ανοδικό ρεύμα ζωής = έρως), όσο και από την ταχύτητα, γι’ αυτό και «το γοργόν και χάριν έχει». Αλλά αν δούμε τη σημασία των παρακάτω εννοιών, καταλαβαίνουμε ότι η αρετή είναι ωφέλιμη διότι δεν επιτρέπει τη βλάβη της ροής της ζωής. Αισχρότητα ονόμαζαν οι φιλόσοφοι Πλάτων και Σωκράτης, την διακοπή της θείας ροής της σκέψης του λόγου ή της πράξης.

ΑΡΕΤΗ: «Το ακωλύτως αεί ρέον» (την απρόσκοπτη και ανεμπόδιστη συνεχή ροή). Θα ήταν λοιπόν σωστό να ονομάζεται «αειρειτή» ίσως μάλιστα και «αιρετή», επειδή η κατάσταση τούτη είναι κατ’ εξοχήν αιρετή (προτιμητέα). Συντμήθηκε όμως και ονομάζεται «αρετή». Η αρετή είναι ο κατά φύση τρόπος ύπαρξης του ανθρώπου και αμαρτία είναι ο παρά φύση τρόπος ύπαρξης. Επειδή ο άνθρωπος είναι καρπός της Θείας βούλησης και αγάπης, δεν φέρει μια αυτοθεωμένη ψυχική ουσία, αλλά ένα πρόσωπο και μια ελεύθερη βούληση και θέληση να δεχθεί ή να μην δεχθεί τη Θεία Χάρη του Θεού και να Θεωθεί. Στο έβδομο κεφάλαιο των Ηθικών Νικομαχείων, ο Αριστοτέλης αναφέρεται στο άριστο αγαθό που θεωρείται ως τελικός σκοπός. Όμως, η έννοια της ευδαιμονίας δεν νοείται μόνον ως τελικός σκοπός, αλλά παράλληλα, ως εμπεριέχουσα την έννοια της αυτάρκειας, που δεν νοείται άνευ αρετής. Τέλος η κατεξοχήν ευδαιμονία, συνάπτεται με τον θεωρητικό βίο, με τον οποίο ο άνθρωπος μπορεί να ομοιάζει προς τον Θεό. Η ευδαιμονία της θεωρίας έχει και μεταφυσικό περιεχόμενο, καθώς στην ανέλιξή της ταυτίζεται με τον θείο νου.

Η αρετή είναι βασική προϋπόθεση με την οποία ο άνθρωπος προσεγγίζει και συντονίζει τη φύση του προς τη Φύση του Θεού. Με την αρετή τείνει να ομοιάσει προς το πρότυπο του Θεού, αφού ο Θεός είναι η πηγή και το ταμείο η ρίζα και το απάνθισμα των αρετών. Συνειδητοποιώντας ο άνθρωπος και εκφράζοντας την αρετή του, ζει τον Θεό που είναι μέσα του και ολοκληρώνει την τελείωσή του. Τότε τα μεγάλα έργα του διαδέχονται το ένα το άλλο. Έτσι προβάλλεται η έννοια της ένωσης του Ουρανού και της γης, η έννοια της γεφύρωσης του Θείου και του υλικού κόσμου. Έτσι πραγματοποιείται και η ένωση των ανθρώπων.

«Το κατά φύσιν ζην ταύτον εστί του κατ' Αρετήν Ζην». Η ζωή σύμφωνα με τη φύση ταυτίζεται με την ενάρετη ζωή. ΖΗΝΩΝ

Να ενεργεί κατά τρόπο που συμβάλει στην εναρμόνιση του πνεύματος του με τη βούληση Εκείνου που κυβερνά το σύμπαν. Όποιος γεννήσει και αναθρέψει αληθινή αρετή, αυτός έχει τη δυνατότητα να γίνει αγαπημένος στο θεό και να γίνει αθάνατος περισσότερο από κάθε άλλο άνθρωπο. Και η Αρετή και η Υγεία και το Όλον του Αγαθού είναι Αρμονία και ο Θεός ο ίδιος.

Ο κυριότερος από τους Δυτικούς Πατέρες, ο Άγιος Αυγουστίνος, γράφει (Εξομολογήσεις, VII, ix) ότι Ελληνικός και ο Χριστιανικός Λόγος ταυτίζονται. «Η Φύσις κατά τους Έλληνες, δεν βρίσκεται εκτός Θεού, έχει υλική και πνευματική υπόσταση και διέπεται από τον Λόγο. Φύσις - Λόγος - Θεός είναι ενότης αδιαίρετος. Άρα το «κατά φύσιν ζην» σημαίνει και κατά Λόγον και κατά Θεόν = κατ’ αρετή. Όλος ο βίος και όλο το κήρυγμα του Ιησού, εκφράζουν ακριβώς αυτήν την Ελληνική αντίληψη για το «κατά φύσιν ζην». Ζει εντός του κόσμου, είναι κοινωνικός, μετέχει σε γάμους και πανηγύρια, τρώει και πίνει ελεύθερος, κατανοεί τους πάντες, είναι «συγγνωμικός και περί τα μέγιστα» όπως συμβούλευσε ο Αριστοτέλης, αγαπά την φύση, τα κρίνα της, τα πουλιά της, τους καρπούς της, αλλά και τους ανθρώπους…

Ελευθερία είναι η δυνατότητα να ζεις σύμφωνα με την αρετή, δηλαδή η μετοχή στην αρετή της φρόνησης. Η ελευθερία είναι πρώτα απ’ όλα ευθύνη και υποχρέωση να την κατακτήσεις παρά δικαίωμα (το οποίο όταν είναι προϊόν συναλλαγής συνήθως είναι ύποπτο). Εδώ είναι και το κλειδί. Δημοκρατία αληθινή μόνον μεταξύ άριστων πολιτών μπορεί να επιτευχθεί. Διαφορετικά είναι κατευθυνόμενη οχλοκρατία από κάποια ολιγαρχία ή κάποιον αρχηγό. Όποιος δέχεται παθητικά ξένες πραγματικότητες, χάνει την ελευθερία να διαμορφώνει την μοίρα του. Γι’ αυτό όποιος ξεπουλάει την ελευθερία του για να αγοράσει ασφάλεια, χάνει τελικά και τα δύο. Μόνο μέσω της ελευθερίας προάγονται οι πνευματικές αρετές, που δίνουν νόημα προσφοράς στην ύπαρξη του ανθρώπου. Γι’ αυτό η ελευθερία είναι το μέτρο διάκρισης του αληθινού ανθρώπου, ύψιστο αγαθό και Θείο Δώρο η Ελεύθερη Βούληση. Επομένως, η ελευθερία δεν είναι για όλους, αλλά μόνο γι’ αυτούς που την αξίζουν, αυτούς που επιζητούν την ένωσή τους με τον Λόγο.

«Η γάρ άγαν ελευθερία έοικεν ούκ εις άλλο τι η εις άγαν δουλείαν μεταβάλλειν και ιδιώτη και, πόλει». Φαίνεται πράγματι ότι η υπερβολική ελευθερία με­τατρέπεται σε απεριόριστη δουλεία και για τον πολίτη και για την πολιτεία. ΠΛΑΤΩΝ

«Ελευθέριος αφήκε πάντας ο Θεός. ουδένα δούλον η φύσις πεποίηκεν». Ελεύθερους άφησε όλους ο Θεός, κανέναν η φύση δεν προόρισε για δούλο. ΑΛΚΙΔΑΜΑΣ

«Ανάγκη και βία ουδένα προσάγεται ο Θεός». Κανέναν δεν φέρνει κοντά του ο Θεός αναγκαστικά και με τη βία. Ι. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ

«Ελεύθερον αδύναντον είναι τον πάθεσι δουλεύοντα και υπό παθών κρατούμενον». Είναι αδύνατον να είναι ελεύθερος αυτός, ο οποίος εί­ναι δούλος στα πάθη του και κυριαρχείται από αυτά. ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ

«Ελεύθερον φύλασσε τον σεαυτού τρόπον». Τον χαρακτήρα σου να διατηρείς ελεύθερο. ΠΛΑΤΩΝ

«Ελευθερία εστίν αγαθή συνείδησις». ΠΕΡΙΑΝΔΡΟΣ

«Ου δε πνεύμα Κυρίου, εκεί ελευθερία». Όπου υπάρχει το πνεύμα του Θεού, εκεί υπάρχει ελευθερία. ΠΑΥΛΟΣ

«Υπέρ της ελευθερίας αγωνιστέον». Επιβάλλεται να αγωνιζόμαστε για την ελευθερία. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ

«Ελευθερία και δουλεία, η μεν είναι ονομασία της αρετής, η δε της κακίας». Ελευθερία και δουλεία, η μεν είναι ονομασία της αρετής, η δε της κακίας. ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ

«Κρείττον μετ' αρετής και πενίας και φυγής ελευθε­ρία η μετ' ονείδους και πλούτου δουλεία της Πα­τρίδος». Είναι προτιμότερη η ελευθερία μαζί με την αρετή και την φτώχεια και την φυγή, παρά η δουλεία της Πατρίδας μετά της ντροπής και του πλούτου. ΛΥΣΙΑΣ

Αληθινή ελευθερία τότε μόνο έχει ο πολίτης, όταν τη μεταχειρίζεται με τρόπο, ώστε να μην εμποδίζει κανενός άλλου συμπολίτη την ελευθερία, και τότε μό­νο μπορεί να την φυλάξει, όταν σέβεται και τους συμπολίτες του ως ελεύθερους. ΑΔ. ΚΟΡΑΗΣ

«ΕΜΦΥΤΟΣ ΠΑΣΙΝ ΑΝΘΡΩΠΟΙΣ Ο ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΠΟΘΟΣ». «Ο πόθος της ελευθερίας είναι έμφυτος σε όλους τους ανθρώπους». ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΕΥΣ

«ΤΟ ΕΥΔΑΙΜΟΝ ΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ, ΤΟ Δ' ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΤΟ ΕΥΨΥΧΟΝ». «Ευτυχία είναι η ελευθερία και ελευθερία είναι η ανδρεία». ΘΟΥΚΙΔΙΔΗΣ

«Με ελευθερία να ζείτε και κάθε πολίτης να θεωρεί χειρότερες από θάνατο την ατίμωση και την προσβολή, που αναγκαστικά υπομένει στην υποδουλωμένη χώρα του». ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΦΥΛΑΣΣΕ ΤΟΝ ΣΕΑΥΤΟΥ ΤΡΟΠΟΝ». «Πρόσεχε τη συμπεριφορά σου, ως ελεύθερος άνθρωπος που είσαι». ΠΛΑΤΩΝ

«Σκοπός στην ζωή κάθε ανθρώπου είναι η ελευθερία». Η ελευθερία είναι πολύτιμο αγαθό και για να την κατακτήσει ο άνθρωπος δεν πρέπει να καταφεύγει σε ανελεύθερα μέσα. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ

«Αδέσμευτη γλώσσα, είναι η γλώσσα των ελευθέ­ρων». Η ελευθερία της γνώμης κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται πραγματικά ελεύθεροι. ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ

«Τυχερός αυτός που γεννιέται ελεύθερος, ζει και πεθαίνει ελεύθερος». ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ

«Η ελευθερία είναι ίση με όλους τους θησαυρούς του κόσμου». Όσα πλούτη και να έχει ένας άνθρωπος αν δεν έχει την ελευθερία του δεν μπορεί να το χαρεί. ΞΕΝΟΦΩΝΤΑΣ

Όποιος απομακρύνεται απ’ τον Θεό, χάνει την ελευθερία του. Ν. ΜΠΕΡΝΤΙΑΓΕΦ

Κανείς δεν μπορεί να αισθάνεται ελεύθερος όταν ζει ανάμεσα σε σκλάβους.

Φίλοι μου, είστε ελεύθεροι, είστε απόλυτα ελεύθεροι. Μπορείτε ακόμα και να πηδήσετε έξω από το παράθυρο. Αλλά αν το κάνετε και βρεθείτε στο κενό, παύετε πια να είστε ελεύθεροι. Γίνεσθε σκλάβοι ενός νόμου, που θα σας συντρίψει στην άσφαλτο. Γ. ΧΕΝΤΡΙΚΣ

Ελευθερία δεν είναι το να μπορεί να κάνει κανείς ό,τι επιθυμεί, αλλά το να μπορεί να κάνει αυτό που πρέπει. ΜΟΝΤΕΣΚΙΕ

Όποιος αρνείται την ελευθερία για τους άλλους, δεν είναι άξιος να την χαρεί ο ίδιος. ΛΙΝΚΟΛΝ

 

Τα Δελφικά και τα Πυθαγόρεια παραγγέλματα μάλιστα, συντάχθηκαν για την προαγωγή των αρετών. Είναι απορίας άξιον, γιατί δεν διδάσκεται στα ελληνικά σχολεία αυτή η πνευματική κληρονομιά των προγόνων μας…

Από τα “Χρυσά Έπη” του Πυθαγόρα

1. Είναι αδύνατο να θεωρείται ελεύθερος αυτός που είναι δούλος στα πάθη του και κυριαρχείται από αυτά. Κάνε συνήθεια να κυριαρχείς στον ύπνο, στο στομάχι, στη λαγνεία και στον θυμό. Να μην εθίζεσαι σε τίποτα ασυλλόγιστα, αλλά να γνωρίζεις πως ο θάνατος για όλους είναι αναπόφευκτος και τα χρήματα, άλλοτε είναι καλό να τ’ αποκτάς και άλλοτε να τα χάνεις. Δεν πρέπει να παραμελείς την υγεία του σώματός σου, αλλά, με μέτρο να πίνεις, να τρως και να γυμνάζεσαι, και μέτρο εννοώ εκείνο που δεν θα σε στεναχωρήσει. Συνήθισε σε διατροφή καθαρή και λιτή και ζώντας έτσι, φυλάξου από όσα επισύρουν φθόνο.

2. Ποτέ να μην συμπεριφερόμαστε εγωιστικά (δηλαδή να μην τα θέλουμε όλα δικά μας). Μην πράξεις κάτι επαίσχυντο, ούτε μόνος σου ούτε μαζί με άλλους και από όλους πιο πολύ τον εαυτό σου να ντρέπεσαι. Να αποδίδεις τιμές στους γεροντότερους, και ειδικότερα, σε όσους από αυτούς έχουν διάγει έναν έντιμο βίο. Να ασκείς τη δικαιοσύνη με έργα και με λόγια. Μην δαπανάς άκαιρα τα καλά, όπως κάνουν οι αδαείς, ούτε να στερείσαι σε σημείο που να γίνεις ανελεύθερος, διότι το μέτρο είναι η άριστη κατάσταση σε όλα.

3. Ό,τι σου αναλογεί από τις δυστυχίες που συμβαίνουν τυχαία στους θνητούς, να το υποφέρεις χωρίς αγανάκτηση. Και όσα από αυτά μπορείς να τα θεραπεύεις. Σκέψου πως οι θεοί δεν δίνουν μεγάλο μερίδιο από αυτά στους αγαθούς ανθρώπους. Μην επιτρέπεις στον εαυτό σου να εκπλήσσεται και να απορεί ούτε από τα άθλια ούτε από τα καλά λόγια των ανθρώπων που άφθονα ακούς. Κι αν ακούσεις ψέμα για κάτι, να είσαι πράος. Να μην σε παραπλανήσει κανείς ούτε με λόγια ούτε με έργα να κάνεις ή να πεις οτιδήποτε δεν είναι καλό.

4. Πριν πράξεις οτιδήποτε να σκέπτεσαι προσεκτικά, ώστε να μην κάνεις κάτι ανόητο. Ο ανόητος (εκείνος που δεν σκέπτεται) λέει και πράττει ανόητα πράγματα. Δεν μπορούν να ειπωθούν όλα σε όλους. Θεμέλιο κάθε πολιτείας είναι η ανατροφή των νέων. Το «ναι» και το «όχι», αν και είναι οι πιο σύντομες από όλες τις λέξεις, χρειάζεται να τις σκεφθεί κανείς πολύ προηγουμένως. Να πράττεις εκείνα που δεν θα σου προκαλέσουν στεναχώρια αργότερα. Μην πράττεις εκείνα που δεν γνωρίζεις, αλλά να φροντίσεις να μάθεις για όσα έχεις άγνοια κι έτσι η ζωή σου θα είναι ευχάριστη.

5. Μην επιτρέψεις στα μάτια σου ύπνο απαλό πριν εξετάσεις τρεις φορές τις πράξεις της ημέρας: «Σε τι αστόχησα; Τι έπραξα; Τι δεν έπραξα από εκείνα που έπρεπε να πράξω;» Ξεκινώντας από το πρώτο να επεκτείνεσαι στα επόμενα, για τα άσχημα που έκανες να επιπλήττεις τον εαυτό σου, για τα καλά να ευχαριστιέσαι. Πότε, πώς και για ποιο λόγο, έκανα κάποια σημαντική παράβαση; Τι έκανα για να την διορθώσω; Υπάρχει και κάτι επιπλέον που δεν το έχω κάνει ακόμα; Να καλλιεργούμε την μνήμη μας, σχετικά με ό,τι έχει συμβεί (να μην ξεχνάμε τα λάθη μας).

Τα 147 Δελφικά Παραγγέλματα ή Πυθίας Γράμματα, ήταν λιτά αποφθέγματα ελαχίστων λέξεων και ανήκαν στους 7 σοφούς της αρχαιότητας: Τον Θαλή τον Μιλήσιο, τον Πιττακό τον Μυτιληναίο, τον Βία τον Πρηνεύ, τον Σόλωνα τον Αθηναίο, τον Κλεόβουλο τον Ρόδιο, τον Περίανδρο τον Κορίνθιο και τον Χίλωνα τον Λακεδαιμόνιο. Στο αέτωμα του ναού δέσποζαν τα τρία σπουδαιότερα Δελφικά Παραγγέλματα, τα οποία εύκολα μπορούσε να διακρίνει ο πλησιάζων επισκέπτης:

·         Κάτω αριστερά το ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ (να γνωρίσεις τον εαυτό σου).

·         Κάτω δεξιά το ΜΗΔΕΝ ΑΓΑΝ (να κάνεις τα πάντα με μέτρο, αποφεύγοντας την υπερβολή).

·         Ανάμεσά τους, στη κορυφή, το περίφημο «ΕΝ ΔΕΛΦΟΙΣ Ε» (ή ΕΙ), για το οποίο ο ιερέας των Δελφών Πλούταρχος έγραψε ολόκληρη πραγματεία («Περί τού έν Δελφοίς Ε»), προσπαθώντας να ερμηνεύσει την απωλεσθείσα σημασία του. Ο θαυμασμός των αρχαίων Ελλήνων για τα ανηρτημένα αυτά αποφθέγματα στο Μαντείο των Δελφών ήταν τόσο μεγάλος, ώστε ο λυρικός ποιητής Πίνδαρος (522 π.Χ.) θεωρούσε τους επτά σοφούς, γιους του Ήλιου, που με την ακτινοβολία τους φώτιζαν και καθοδηγούσαν τον άνθρωπο στην οδό της αρετής. Αυτά τα σοφά παραγγέλματα χρησιμοποιήθηκαν στην συνέχεια και από άλλους λαούς,που τα παρουσίασαν σαν "θρησκευτικές εντολές". Σας παραθέτουμε τα παραγγέλματα αυτά, όπως οι επισκέπτες της αρχαιότητας αντίκριζαν στους Δελφούς. "Εν δέ τώ προνάω τά έν Δελφοίς γεγραμμένα, έστιν ώφελήματα άνθρώποις". Παυσανίας

Έπου θεώ. Ακολούθα τον θεό.

Νόμω πείθου. Να πειθαρχείς στο Νόμο.

Θεούς σέβου. Να σέβεσαι τους θεούς.

Γονείς αίδου. Να σέβεσαι τους γονείς σου.

Ηττώ υπέρ δικαίου. Να καταβάλλεσαι για το δίκαιο.

Γνώθι μαθών. Γνώρισε αφού μάθεις.

Ακούσας νόει. Κατανόησε αφού ακούσεις.

Σαυτόν ίσθι. Γνώρισε τον εαυτό σου.

Εστίαν τίμα. Να τιμάς την εστία σου.

Άρχε σεαυτού. Να κυριαρχείς τον εαυτό σου.

Φίλους βοήθει. Να βοηθάς τους φίλους.

Θυμού κράτε. Να συγκρατείς το θυμό σου.

Όρκω μη χρω. Να μην ορκίζεσαι.

Φιλίαν αγάπα. Να αγαπάς τη φιλία.

Παιδείας αντέχου. Να προσηλώνεσαι στην εκπαίδευσή σου.

Σοφίαν ζήτει. Να αναζητάς τη σοφία.

Ψέγε μηδένα. Να μην κατηγορείς κανένα.

Επαίνει αρετήν. Να επαινείς την αρετή.

Πράττε δίκαια. Να πράττεις δίκαια.

Φίλοις ευνόει. Να ευνοείς τους φίλους.

Εχθρούς αμύνου. Να προφυλάσσεσαι από τους εχθρούς.

Ευγένειαν άσκει. Να είσαι ευγενής.

Κακίας απέχου. Να απέχεις από την κακία.

Εύφημος ίσθι. Να έχεις καλή φήμη.

Άκουε πάντα. Να ακούς τα πάντα.

Μηδέν άγαν. Να μην υπερβάλλεις.

Χρόνου φείδου. Να μη σπαταλάς το χρόνο.

Ύβριν μίσει. Να μισείς την ύβρη.

Ικέτας αίδου. Να σέβεσαι τους ικέτες.

Υιούς παίδευε. Να εκπαιδεύεις τους γιους σου.

Έχων χαρίζου. Όταν έχεις, να χαρίζεις.

Δόλον φοβού. Να φοβάσαι το δόλο.

Ευλόγει πάντας. Να λες καλά λόγια για όλους.

Φιλόσοφος γίνου. Να γίνεις φιλόσοφος.

Όσια κρίνε. Να κρίνεις τα όσια.

Γνους πράττε. Να πράττεις με επίγνωση.

Φόνου απέχου. Να μη φονεύεις.

Σοφοίς χρω. Να συναναστρέφεσαι με σοφούς.

Ήθος δοκίμαζε. Να επιδοκιμάζεις το ήθος.

Υφορώ μηδένα. Να μην είσαι καχύποπτος.

Τέχνη χρω. Να ασκείς την Τέχνη.

Ευεργεσίας τίμα. Να τιμάς τις ευεργεσίες.

Φθόνει μηδενί. Να μη φθονείς κανένα.

Ελπίδα αίνει. Να δοξάζεις την ελπίδα.

Διαβολήν μίσει. Να μισείς τη διαβολή.

Δικαίως κτω. Να αποκτάς δίκαια.

Αγαθούς τίμα. Να τιμάς τους αγαθούς.

Αισχύνην σέβου. Να σέβεσαι την εντροπή.

Ευτυχίαν εύχου. Να εύχεσαι ευτυχία.

Εργάσου κτητά. Να κοπιάζεις για πράγματα άξια κτήσης.

Έριν μίσει. Να μισείς την έριδα.

Όνειδος έχθαιρε. Να εχθρεύεσαι τον χλευασμό.

Γλώσσαν ίσχε. Να συγκρατείς τη γλώσσα σου.

Ύβριν αμύνου. Να προφυλάσσεσαι από την ύβρη.

Κρίνε δίκαια. Να κρίνεις δίκαια.

Λέγε ειδώς. Να λες γνωρίζοντας.

Βίας μη έχου. Να μην έχεις βία.

Ομίλει πράως. Να ομιλείς με πραότητα.

Φιλοφρόνει πάσιν. Να είσαι φιλικός με όλους.

Γλώττης άρχε. Να κυριαρχείς τη γλώσσα σου.

Σεαυτόν ευ ποίει. Να ευεργετείς τον εαυτό σου.

Ευπροσήγορος γίνου. Να είσαι ευπροσήγορος.

Αποκρίνου εν καιρώ. Να αποκρίνεσαι στον κατάλληλο καιρό.

Πόνει μετά δικαίου. Να κοπιάζεις δίκαια.

Πράττε αμετανοήτως. Να πράττεις με σιγουριά.

Αμαρτάνων μετανόει. Όταν σφάλλεις, να μετανοείς.

Οφθαλμού κράτει. Να κυριαρχείς των οφθαλμών σου.

Βουλεύου χρήσιμα. Να σκέπτεσαι τα χρήσιμα.

Φιλίαν φύλασσε. Να φυλάττεις τη φιλία.

Ευγνώμων γίνου. Να είσαι ευγνώμων.

Ομόνοιαν δίωκε. Να επιδιώκεις την ομόνοια.

Άρρητα μη λέγε. Να μην λες τα άρρητα.

Έχθρας διάλυε. Να διαλύεις τις έχθρες.

Γήρας προσδέχου. Να αποδέχεσαι το γήρας.

Επί ρώμη μη καυχώ. Να μην καυχιέσαι για τη δύναμή σου.

Ευφημίαν άσκει. Να επιδιώκεις καλή φήμη.

Απέχθειαν φεύγε. Να αποφεύγεις την απέχθεια.

Πλούτει δικαίως. Να πλουτίζεις δίκαια.

Κακίαν μίσει. Να μισείς την κακία.

Μανθάνων μη κάμνε. Να μην κουράζεσαι να μαθαίνεις.

Ους τρέφεις αγάπα. Να αγαπάς αυτούς που τρέφεις.

Απόντι μη μάχου. Να μην μάχεσαι αυτόν που είναι απών.

Πρεσβύτερον αιδού. Να σέβεσαι τους μεγαλύτερους.

Νεώτερον δίδασκε. Να διδάσκεις τους νεότερους.

Πλούτω απόστει. Να αποστασιοποιείσαι από τον πλούτο.

Σεαυτόν αιδού. Να σέβεσαι τον εαυτό σου.

Μη άρχε υβρίζων. Να μην κυριαρχείς με αλαζονεία.

Προγόνους στεφάνου. Να στεφανώνεις τους προγόνους σου.

Θνήσκε υπέρ πατρίδος. Να πεθάνεις για την πατρίδα σου.

Επί νεκρώ μη γέλα. Να μην περιγελάς τους νεκρούς.

Ατυχούντι συνάχθου. Να συμπάσχεις με το δυστυχή.

Τύχη μη πίστευε. Να μην πιστεύεις την τύχη.

Τελεύτα άλυπος. Να πεθαίνεις χωρίς λύπη.

 

Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΑΡΕΤΩΝ ΣΤΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΝΤΟΣ

Οι προδιαγραφές της δημιουργίας κάθε όντος σημαίνουν αυτομάτως ένα προγραμματισμό λειτουργιών που διακρίνονται σε:

α) ανάγκες, ένστικτα και ενέργεια,

β) ευθύνες,

γ) δικαιώματα και αυτά με την σειρά τους συνδέονται,

δ) με την ανάλογη αγωγή-παιδεία-εκπαίδευση-ικανότητες-αρετές που απαιτούνται για να προσεγγίσουμε,

ε) τα αγαθά και τις αξίες που συνδέονται με την προδιαγραφή κάθε όντος.

H εναγώνια αυτή αναζήτηση των φιλοσόφων για την έννοια της αρετής δεν είναι στην πραγματικότητα τίποτα άλλο από αναζήτηση των διαφορετικών λειτουργιών της ψυχής. Ο Αριστοτέλης περιέγραψε τις αρετές, όπως αυτές ανταποκρίνονται στα τρία μέρη της ψυχής. Σύμφωνα με τη διδασκαλία του Πλάτωνα, του οποίου μαθητής υπήρξε ο Αριστοτέλης, η ψυχή αποτελείται από τρία μέρη. Το κατώτερο είναι το επιθυμητικό, εκείνο που ρυθμίζει τις ταπεινότερες λειτουργίες, δηλαδή τις σωματικές. Το μεσαίο είναι το θυμοειδές, και ρυθμίζει τα συναισθήματα. Το ανώτερο είναι το λογιστικό και αφορά τη νόηση, το λογικό μας. Οι αρετές εναρμονίζουν τα τρία αυτά μέρη κι εξασφαλίζουν στην ψυχή μία ομαλή λειτουργία, με αποτέλεσμα να είμαστε ευτυχισμένοι.

Τα συμβαίνοντα στην ανθρώπινη ψυχή είναι τρία: τα πάθη, δυνάμεις, και οι έξεις. Οι αρετές είναι έξεις, ως προς το γένος. Οι αρετές απαιτούν συνειδητό σκοπό. Οι δυνάμεις προσδίδονται στον άνθρωπο από τη φύση, ενώ οι αρετές είναι προϊόν «εθισμού» (καλλιέργειας μέσω της εκπαίδευσης). Οι διανοητικές και οι ηθικές αρετές αντιπροσωπεύουν τα είδη της ουσίας της αρετής. Η διανοητική αρετή ενθαρρύνεται με τη διδασκαλία και απαιτεί εμπειρία και χρόνο. Η ηθική αρετή είναι το αποτέλεσμα του έθους.

Στην Ελλάδα οφείλουμε το πνεύμα μας και το σύνολο των αρετών μας. ΒΟΛΤΑΙΡΟΣ

Στο πλαίσιο της αριστοτελικής ψυχολογίας, μπορούμε να διακρίνουμε μεταξύ θεωρητικής, πρακτικής και ποιητικής διανοίας με αντικείμενα το όν, την πράξη και το έργο αντίστοιχα. Η επιστήμη είναι το αντικείμενο της θεωρητικής διανοίας, η τέχνη, ως ορθή δημιουργία, είναι το αντικείμενο της ποιητικής, και η ορθή πράξη αποτελεί αντικείμενο της πρακτικής διανοίας. Αντικείμενο όλων των επιμέρους διανοητικών αρετών είναι η αλήθεια, που επιμερίζεται αναλόγως με το πεδίο εφαρμογής της κάθε διανοητικής αρετής: συγκεκριμένα της επιστήμης, της τέχνης, της φρόνησης, του νου και της σοφίας.

Οι ηθικές αρετές εμπεδώνονται με την άσκηση, δηλαδή υπάγονται στο πεδίο της εφαρμογής μιας ηθικής πράξης, με άλλα λόγια είναι εκτελέσεις, αυτών που οι διανοητικές αρετές συνέλαβαν στο χώρο της θεωρίας. Οι πράξεις δεν επιλέγονται με κριτήριο την ορθότητά τους, αλλά επειδή μας μεταφέρουν εγγύτερα στο αγαθό. Ενώ ο άνθρωπος γνωρίζει τι πρέπει να πράξει, δεν έχει την δύναμη να το πράξει. Οι αρετές δεν είναι στον άνθρωπο ούτε φύσει ούτε παρά φύσιν, αλλά υπάρχει αρχικά μέσα μας η ικανότητα να τις αποκτήσουμε και αυτή η ικανότητα πρέπει να αναπτυχθεί με τον εθισμό. Η αρετή είναι αποτέλεσμα του συγκερασμού φύσεως και διδαχής, με την έννοια ότι η φύση προσφέρει τη δυνατότητα και η διδαχή επιτυγχάνει την αρετή. Επίσης στην ανθρώπινη αρετή περιλαμβάνεται αρχικά η αρμονία των ανθρώπινων σχέσεων μεταξύ τους, των ανθρώπινων σχέσεων με το σύμπαν και τέλος των ανθρώπινων σχέσεων με το υπερκόσμιο (Θείο).

Όλες οι πράξεις που πράττονται με προαίρεση είναι εκούσιες αλλά όχι και το αντίστροφο, μια πράξη είναι εκούσια ή ελεύθερη όταν δεν προσδιορίζεται από εξωτερικούς καταναγκασμούς και όταν δεν είναι αποτέλεσμα άγνοιας. Η προαίρεση συνοδεύεται από λογική και περίσκεψη, αφού το αιρετό προϋποθέτει τη σύγκριση. Η αρετή προέρχεται από τον συγκερασμό της φυσικής προδιάθεσης και της επαρκούς παιδείας. Οι αρετές διαχωρίζονται με βάση την προέλευσή τους, τον τρόπο με τον οποίο αποκτώνται και εμπεδώνονται.

Όλα υπάρχουν μέσα μας εν δυνάμει, στο ΚΑΤ’ ΕΙΚΟΝΑ, ως δυνατότητες και εν εκδηλώσει στο ΚΑΘ’ ΟΜΟΙΩΣΗ, μέσω άσκησης, εθισμού, διδαχής, καλλιέργειας και θεώρησης. Οι Αρετές υπάρχουν σπερματικά σε όλους, αλλά ενεργοποιούνται ενσυνείδητα, όταν έχουμε κάποιο ανώτερο σκοπό, με την ελεύθερη βούληση και την θέλησή μας. Όσο συχνά τις εκδηλώνουμε, τόσο εδραιώνονται ως εθισμός-συνήθεια και αυτόματη δράση. Αυτό συμβαίνει φυσικά στο βαθμό που δεν υποκύπτουμε στα πάθη. Όσο τροφοδοτούμε τα πάθη μας, τόσο υποστέλλουμε την ενεργοποίηση των Αρετών.

Εάν θέλουμε να αποκτήσουμε μια εμπεριστατωμένη ιδέα για τις αρετές, οφείλουμε να τις δούμε σε ένα ευρύτερο πλαίσιο σκέψης. Το ανθρώπινο λειτουργικό σύστημα κατανοείται απαντώντας στα επτά ερωτήματα της συνείδησης: ΠΟΙΟΣ-ΠΟΥ-ΓΙΑΤΙ-ΤΙ-ΠΩΣ-ΠΟΤΕ-ΠΟΣΟ.

Το ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ-ΕΓΩ (ΠΟΙΟΣ) έχει:

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ και ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΕΣ, που συνδέονται ανάλογα με ΑΝΑΓΚΕΣ και ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ, που είναι σχεδιασμένες να καλυφθούν από ΟΡΜΕΜΦΥΤΑ και ΕΝΣΤΙΚΤΑ (ΓΙΑΤΙ) καθώς και

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ-ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ (ΤΙ), που στοχεύουν σε

ΑΓΑΘΑ και ΑΞΙΕΣ (ΠΟΥ). Η επίτευξη αυτή συντελείται μέσω ενεργοποίησης

ΕΥΘΥΝΩΝ και ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ, καθώς και ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΕΞΟΥΣΙΩΝ (ΠΩΣ).

Αυτό συμβαίνει όταν υπάρχουν ανάλογες ΑΡΧΕΣ και ΑΓΩΓΗ (ΠΟΤΕ),

τόσο όσο διαθέτουμε τις ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ και τις ΑΡΕΤΕΣ μας (ΠΟΣΟ).

Σ’ αυτήν την θεώρηση ανακαλύπτουμε ότι έχουμε μια σύγχυση σχετικά με το ποιες νομίζουμε για αρετές. Δηλαδή, νομίζουμε ότι είναι αρετές κάποιες ΑΡΧΕΣ ΑΓΩΓΗΣ ή κάποιες ΕΥΘΥΝΕΣ ή ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ κ.λπ. Πιο συγκεκριμένα:

Η Αγάπη, η Αρμονία, η Σοφία, η Αλήθεια, η Ζωή, η Ειρήνη, η Ελευθερία, η Μνημοσύνη, η Χάρις, η Ευδαιμονία, η Ελπίδα, η Φιλία, ο Έρως, η Γνώση, η Ευρωστία, η Δύναμη, η Ομορφιά, η Υγεία, η Φιλανθρωπία, η Ανεξαρτησία, είναι Αξίες και Αγαθά και όχι Αρετές.

Η Λογική, η φαντασία, η θέληση, τα χαρίσματα τα τάλαντα και η απλότητα, αποτελούν στοιχεία της προδιαγραφής μας και όχι αρετές.

Η ευελιξία, η ευθύτητα, η ισορροπία, η πρόληψη, η οικονομία, η παιδεία, η επιστήμη, η τέχνη, η ηθική, το χιούμορ, η γενναιοδωρία, η μεγαλοψυχία, η γλυκύτητα, η πνευματικότητα, αποτελούν Ανάγκες και Ενέργειες, ενώ οι τάσεις, οι εφέσεις, οι ροπές, η αυτοτέλεια, ανήκουν σε έμφυτα στοιχεία που δεν στηρίζονται στις έξεις, όπως οι Αρετές.

Η εκφραστικότητα, η πρακτικότητα, η ευπρέπεια, η διορατικότητα, η σαφήνεια, η φιλοσοφία, αποτελούν προγραμματισμένες λειτουργίες του όντος και όχι αρετές.

Ευθύνες και υποχρεώσεις είναι οι δεξιότητες, η ακρίβεια, η οργανωτικότητα, η υπομονή, η επιμονή, η εγκαρτέρηση, η συνέπεια, η άμιλλα, η ανυποκρισία, η προνοητικότητα, ο σεβασμός, η μετάνοια, η αυθεντικότητα, η αποφασιστικότητα, η αξιοπιστία, η αμεροληψία και η αφιέρωση, που συνδέονται με τις αρετές, χωρίς να είναι.

Το ίδιο συμβαίνει με δικαιώματα και εξουσίες, που έχουμε εν δυνάμει, για να τις εκδηλώσουμε, όπως ενεργητικότητα, αυτοέλεγχο, αντίληψη, ευφυΐα, εκλέπτυνση, αξιοπρέπεια, πρωτοβουλία, ηρωισμός, ελεύθερη βούληση, τρυφερότητα, στοργή, έλεος, προσφορά, διδαχή.

Η πραότητα, η εχεμύθεια, η κοσμιότητα, η θεοσέβεια, η ανεκτικότητα, η αυτάρκεια, η πρόγνωση, η μόρφωση, η καλλιέργεια, η διακριτικότητα, η ανθρωπιά, η αλληλεγγύη, η φροντίδα, αποτελούν στοιχεία αρχών και αγωγής, που συνδέονται φυσικά με της Αρετές, χωρίς να είναι.

Υπάρχουν φυσικά και συναισθηματικές ή συνειδησιακές καταστάσεις, που νομίζουμε πως είναι αρετές, ενώ απλά συνδέονται μαζί τους, όπως η αφοβία, η αοργησία, η ευτυχία, η αταραξία, η συγχώρεση, η συμπόνια, η ευθυμία, η επαγρύπνηση, η αισιοδοξία, η ευγνωμοσύνη, η ευλάβεια και η ευχαριστία.

Η κατάντια της κοινωνίας μας οφείλεται, σε πολύ μεγάλο βαθμό, σε έλλειψη παιδείας και συγκεκριμένα στην συντήρηση και την τροφοδοσία της ημιμάθειας. Προσωπικά έχω κάνει συνειδητή επιλογή να είμαι μέρος της λύσης και όχι του προβλήματος. Επομένως, αρνούμαι να συμμετέχω στης οποιαδήποτε σούπα ιδεών, άσχετα εάν αρέσει και πουλάει, επειδή έχει ωραίο χρώμα ή γεύση. Υπ’ όψιν ότι από τη γεύση φτάνει στον εγκέφαλο ένα σήμα αίσθησης που είναι μόνο το 30% και γι’ αυτό όταν δεν λειτουργεί η όσφρησή μας, δεν γευόμαστε το φαγητό ικανοποιητικά, διότι το άρωμα στέλνει το 70% σαν σήμα στον εγκέφαλο. Δίχως το άρωμα θα ήμασταν υποβαθμισμένοι ενεργειακά, το δυσάρεστο θα υπερίσχυε του ευχάριστου. Θα ’μασταν σε μια κατάσταση ανηδονίας, που οι ψυχίατροι γνωρίζουν ότι καταλήγει στην ψυχική ανισορροπία. Τα ανολοκλήρωτα ερεθίσματα δομούν ατελείς συνειρμούς ανάλογων αποτελεσμάτων με αυτά της ημιμάθειας. Αντιστοιχούν με την αποδόμηση της παιδείας. Αυτό εξηγεί με ποιο τρόπο η φυλακή των ανθρώπων γίνεται ανεκτή έως και ευχάριστη. Αλλοτριώνει και διαβρώνει με υποκατάστατα πληροφοριών και γνώσεων, που η δομή τους μοιάζει με νοητικό καρκίνωμα. Το άρωμα υπάρχει μόνο για εκείνους που γνωρίζουν ν’ απολαμβάνουν την ζωή και γνωρίζουν ότι απαιτείται πολύ συνείδηση, υπευθυνότητα, σοφία και αγάπη, για να παρέχεις παιδεία. Η παιδεία είναι ιερή και δεν δίνει χώρο στην φλυαρία, που σπαταλάει χρόνο και ενέργεια μάταια και με ακριβό κόστος. Όσο ακριβότερο το περιτύλιγμα, τόσο πιο φτωχό το περιεχόμενο. Η ημιμάθεια είναι χειρότερη της άγνοιας και γι’ αυτό δεν θεραπεύεται με γνώση αλλά με σοφία.

Όταν τα κίνητρα δεν είναι εγωιστικά, όταν δεν πηγάζουν από ορμές και ένστικτα, συναισθήματα και σκέψεις της ζωικής κατώτερης συνείδησής μας, τότε τα κίνητρά μας συνδέονται με τις αρετές μας και προσδιορίζουν την αληθινή μας ταυτότητα και την πνευματική μας συνείδηση. Αυτή η ταυτότητα έχει αξία ανάλογη με τον προορισμό, την αποστολή, το σκοπό και το έργο, το νόημα που έχουμε ορίσει και προσδιορίσει για τον εαυτό μας. Αυτό πιστοποιείται μόνο από ενσυνείδητη προσπάθεια και δεν οφείλεται στο τυχαίο. Η προσφορά παιδείας από έναν δάσκαλο αποτελεί καθήκον ιερό, που συνδέεται αδιάρρηκτα με δικαιώματα, που πηγάζουν από τις αρετές.

Όσοι κινούνται στην μετριότητα δηλώνουν μετριοπαθείς ή μετριόφρονες κι ακόμα χειρότερα ταπεινόφρονες.

Η χειρότερη αμαρτία δεν είναι η οποιαδήποτε υπερηφάνεια, αλλά η υπερηφάνεια της ταπεινοφροσύνης. Γ. Κλειδαράς

Ο άνθρωπος, μέσω της αρετής που επιδεικνύει στην παραγωγή έργων, γίνεται αγαθός και τελειοποιείται για να περατώσει το έργο για το οποίο είναι ταγμένος σε σχέση με την κάθε αρετή. Η αρετή δεν είναι φυσική προδιάθεση, αλλά είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένης και συνειδητής δραστηριότητας, που γίνεται εν τέλει σταθερή ιδιότητα της ψυχής με την επίμονη άσκηση και τον εθισμό. Η αρετή είναι γνώση, μελέτη, η υψηλότερη ανθρώπινη γνώση είναι η γνώση για την ίδια τη γνώση. «Ενατένιση», είναι η υψηλότερη ανθρώπινη δυνατότητα και ευδαιμονία. Μπορεί εκ φύσεως να είναι επιδεκτικός ο άνθρωπος στις αρετές, αλλά μπορεί να τελειωθεί σε αυτές μόνο με τη διαδικασία του έθους.

Καθένας που επιθυμεί τη σωτηρία του, προσηλώνεται οπωσδήποτε ή στην πράξη ή στη θεωρία· γιατί χωρίς αρετή και γνώση, απολύτως κανείς ποτέ δεν μπόρεσε να σωθεί. Αφού βέβαια ιδίωμα της αρετής είναι η υποταγή των κινημάτων του σώματος και η σοφή αναχαίτιση, με τον ορθό λογισμό σαν με χαλινάρι, της φοράς του προς τα άτοπα· κι αφού ιδίωμα της θεωρίας είναι το να έχει τη φρόνηση να προτιμά και να εγκρίνει εκείνα που εξετάστηκαν και κρίθηκαν ορθά. Μάξιμος ο Ομολογητής

Αν ο Σωκράτης ονομάζει τη γνώση αρετή, είναι γιατί ο άνθρωπος με τη γνώση μπορεί να αποκτήσει αυτοσυνειδησία, αυτογνωσία, αυτοέλεγχο... Είναι, πράγματι, η γνώση το κλειδί με το οποίο ανοίγουν οι θύρες της άγνοιας είναι το φως που διαλύει το σκότος της αμάθειας και της ημιμάθειας˙ είναι η αφετηρία που οδηγεί στο δρόμο της φιλομάθειας, του φιλοσοφικού στοχασμού, της επιστημονικής έρευνας, της μεταφυσικής ανησυχίας και αναζήτησης... Η ιδέα της Παιδείας στους προγόνους μας ήταν συνυφασμένη με 3 πράγματα. Γυμναστική, Μουσική και Γνώση. Και υπήρχε μία αρχή. Ανάλογα την αρετή, ανάλογη κι η γνώση. Όσο αυξάνεις σε αρετή, τόσο αυξάνει κι η γνώση που μπορεί να λάβεις. Για ποιο λόγο υπήρχε αυτή η αρχή στην Παιδεία; Για να γίνεται σωστή διαχείριση, για να μη φθάσει η γνώση σε ανθρώπους ακαλλιέργητους που μπορεί να τη χρησιμοποιήσουν για κακό.

Τα παιδιά χρειάζονται παραδείγματα και όχι κριτικές. ΖΑΝ ΖΑΚ ΡΟΥΣΣΩ

«Τα διδάγματα που μπορούμε να πάρουμε από έναν άνθρωπο είναι ανάλογα του χαρακτήρα του». ΣΟΦΟΚΛΗΣ

«Αρχά πολιτείας απάσης νέων τροφά». Θεμέλιο κάθε κράτους είναι η ανατροφή των νέων. ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ

«Παιδεία αγωγή τις ωφέλιμος τη ψυχή έστω επιπό­νως πολλάκις των από της καρδίας κακίας κηλίδων αυτήν αποκαθαίρουσα». Ο ρόλος της παιδείας είναι ευεργετικός γιατί βοηθά την ψυχή να λυτρωθεί από τα πάθη της. Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

«Πανήγυρις έστι ψυχής παιδεία πολλά γάρ έστιν εν αυτή ψυχής θεάματα και ακούσματα». Η γιορτή της ψυχής είναι η παιδεία. Σ' αυτή τη γιορτή η ψυχή βλέπει πολλά και ακούει ακόμα πιο πολλά. ΣΩΚΡΑΤΗΣ

«Διδασκάλους ζητητέον τοις τέκνοις, οι και τοις βίοις εισίν αδιάβλητοι και τοις τρόποις ανεπίληπτοι και ταις εμπειρίαις άριστοι». Η πολιτεία πρέπει να επιλέγει τους δασκάλους των παιδιών με κριτήριο την ηθική τους ζωή, τον άμεμπτο χαρακτήρα τους και την άριστη γνώση τους. ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ

«Η παιδεία ομοία εστί χρυσώ στεφάνω τιμήν γάρ έχει και το λυσιτελές». Η παιδεία μοιάζει με χρυσό στεφάνι, γιατί συνδυάζει την τιμή και την ωφέλεια. ΔΙΟΓΕΝΗΣ Ο ΚΥΝΙΚΟΣ

«ΑΙ ΑΡΙΣΤΑΙ ΔΟΚΟΥΣΑΙ ΕΙΝΑΙ ΦΥΣΕΙΣ ΜΑΛΙΣΤΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΕΟΝΤΑΙ». «Χρειάζονται περισσότερη μόρφωση, όσοι θεωρούνται καλύτεροι». ΞΕΝΟΦΩΝ

«ΕΝ ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ ΔΕΙ ΤΕΤΡΑΦΘΑΙ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟΝ». «Ο άνθρωπος πρέπει να ανατρέφεται με τη μουσική και τη γυμναστική». ΠΛΑΤΩΝ

«Πρώτον των εν ανθρώποις παίδευσις». Πάνω απ’ όλα τα ιδανικά του ανθρώπου, πρέπει να βρίσκεται η απόκτηση της μόρφωσης. ΑΝΤΙΦΩΝ

«Σωκράτης ιδών πλούσιων απαίδευτον, έφη: Ιδού και το χρυσούν ανδράποδον». Βλέποντας ο Σωκράτης έναν άνθρωπο πλούσιο αλλά αμόρφωτο είπε: «Δείτε έναν χρυσό δούλο». ΣΤΟΒΑΙΟΣ

«Πλάτων είπε την παιδείαν τοις ανθρώποις δεύτερον ήλιον είναι». Όπως έλεγε ο Πλάτωνας, η μόρφωση αποτελεί για τον άνθρωπο, δεύτερο ήλιο. ΣΤΟΒΑΙΟΣ

«Παιδεία μόνη των κτημάτων αναφαίρετον και ζώντι και τελευτήσαντι». Η παιδεία είναι αναφαίρετο αγαθό και στην ζωή και μετά το θάνατο ενός ανθρώπου. Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

«Λυκούργος έλεγεν παιδείαν είναι μελέτην ευπειθείας». Ο Λυκούργος επιβεβαίωνε ότι η παιδεία είναι μελέτη της υπακοής στους νόμους.

«Ταυτόν έστιν αρρωστούντι φορτίον αναθέσθαι και απαίδευτοις ευτυχίαν». Θα έχουμε το ίδιο αποτέλεσμα αν αναθέσουμε σ' έναν άρρωστο να κουβαλήσει ένα φορτίο, με το να εμπιστευθούμε την ευτυχία μας στους αμόρφωτους. ΣΩΚΡΑΤΗΣ

«Γνώμαι πλέον κρατούσιν ή σθένος χερών». Μπροστά στην δύναμη της γνώσης δεν μετρά η σωματική δύναμη. ΑΓΑΘΩΝ

«Ο μεν πατήρ του γενέσθαι, ο δε διδάσκαλος του καλώς γενέσθαι αίτιος». Η ύπαρξή μας οφείλεται στους γονείς μας. Η ανα­τροφή όμως και η ηθική μας οφείλεται στους δασκάλους μας. Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ

«Διδάσκων τις μανθάνει πλέον και λέγων συνακροάται τοις υπακούουσιν αυτώ». Όταν ένας δάσκαλος διδάσκει κάνει διπλό έργο. Και διδάσκει και διδάσκεται. ΚΛΗΜΗΣ

«Μη κατόκνει μακράν οδόν πορεύεσθαι προς τους διδάσκειν τι χρήσιμον επαγγελλομένους». Τόλμησε μακρά πορεία απέναντι σε όσους διδάσκουν κάτι χρήσιμο. ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ

«Ο γνούς και μη σαφώς διδάξας εν ίσω και τω μηδέν ενθυμηθέντι». Ό,τι μαθαίνουμε πρέπει να το μεταδίδουμε και στους άλλους γιατί αλλιώς είναι σαν να μην μάθαμε τίποτα. ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

«Πάσα επιστήμη χωριζομένη αρετής πανουργία τις, ου σοφία φαίνεται». Η γνώση σε συνδυασμό με αρετή είναι μια μορφή σοφίας. ΠΛΑΤΩΝ

«Οι νέοι διαπαιδαγωγούνται με δύο πράγματα: με την τιμωρία των άδικων και με την επιβράβευση των καλών ανθρώπων». ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ

 

«Οι δάσκαλοι που πρέπει να ψάχνουμε για τα παιδιά μας, πρέπει και άμεμπτοι να είναι στη ζωή τους και στη συμπεριφορά τους, αλλά και οι γνώσεις τους να είναι οι καλύτερες». ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ

«Η μόρφωση για τους νέους αποτελεί σωφροσύνη, για τους γέροντες παρηγοριά, για τους φτωχούς πλούτο και για τους πλούσιους στολίδι». ΔΙΟΓΕΝΗΣ

«ΠΑΙΔΕΙΑ ΤΩΝ ΕΝ ΗΜΙΝ ΜΟΝΟΝ ΑΘΑΝΑΤΟΝ ΚΑΙ ΘΕΙΟΝ». «Το μόνο θεϊκό και αθάνατο από τα εσωτερικά μας πράγματα, είναι η μόρφωση». ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ

«Η τύχη των κρατών βασίζεται στην εκπαίδευση των νέων». ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

«Η σωστή παιδεία έχει θεραπευτικές ικανότητες». Η παιδεία (σχολική μόρφωση και πρέπουσα συμπεριφορά) μας δίνει την δυνατότητα να ανακουφίζουμε με τα λόγια τους άλλους και να καταπραΰνουμε τον πόνο τους. ΠΛΑΤΩΝ

«Η μόρφωση εξημερώνει τα πλήθη». Με την μόρφωση οι άνθρωποι σκέφτονται πιο λογικά, βλέπουν το πραγματικό νόημα της ζωής, δεν αφήνουν τα πάθη τους να τους παρασύρουν, κρίνουν και κατανοούν καλύτερα τους άλλους. ΠΛΑΤΩΝ

Στην δημιουργία ενός «καλού» παιδιού συντελούν, η φύση, η εκπαίδευση και η εξάσκηση. Από την φύση του ένα παιδί παίρνει την ευγένεια, την καλοσύνη, την αγάπη και την αλήθεια. Από την παιδεία, τις γνώσεις και γενικά τις επιδόσεις. Με την εξάσκηση διατηρεί όλα όσα έμαθε. ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ

«Η μόρφωση φέρνει ευτυχία». Μόρφωση είναι η αυτογνωσία και η γνώση του κόσμου μέσα από την οποία έρχεται η ευτυχία. ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ

Με την μόρφωση και τις γνώσεις καλυτερεύουμε τον χαρακτήρα μας και αποκτάμε νέες αρετές και χαρίσματα. ΣΩΚΡΑΤΗΣ

Μόρφωση είναι εκείνο που θα μείνει, αφού ξεχάσουμε ότι έχουμε μάθει. ΑΙΝΣΤΑΙΝ

Η μόρφωση αποκτιέται με επίπονη προσπάθεια. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

Πέστε μου την Παιδεία ενός κράτους, να σας πω τον πολιτισμό του. ΓΚΑΙΤΕ

Αν προγραμματίζετε για έναν χρόνο, φυτέψτε ρύζι. Αν προγραμματίζετε για δέκα χρόνια, φυτέψτε δέντρα. Αν προγραμματίζετε για εκατό χρόνια, εκπαιδέψτε τα παιδιά σας. ΚΙΝΕΖΙΚΗ ΠΑΡΟΙΜΙΑ

Η τύχη ενός λαού, η ακμή και η παρακμή του, εξαρτάται μόνο απ’ την αγωγή που δίνεται στην νεολαία. ΦΙΧΤΕ

Η μουσική αποτελεί τη γυμναστική της ψυχής και η γυμναστική τη μουσική του σώματος. ΓΙΕΧΑΝΤΙ ΜΕΝΟΥΧΙΝ

«ΚΡΕΙΣΣΟΝ ΕΣΤΙΝ ΟIΚΗΣΑI ΜΕΤΑ ΘΗΡΙΩΝ Η ΜΕΤΑ ΚΑΚΩΣ ΑΝΑΤΡΕΦΟΜΕΝΩΝ». «Καλύτερα να συναναστρέφεσαι με ζώα παρά με άτομα που δεν έχουν σωστή ανατροφή». ΑΡΧΑΙΟ ΡΗΤΟ

Αυτοί που μελέτησαν προσεκτικά τον τρόπο διακυβέρνησης των ανθρώπων, πρέπει να έχουν πεισθεί πως η τύχη των εθνών εξαρτάται από την εκπαίδευση των νέων. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

Εκείνο, που οι πατέρες του Χριστιανισμού ονόμασαν Θεία ενόραση, οι αρχαίοι Έλληνες το συνέδεαν με αυτό που ονόμαζαν Μνημοσύνη, η οποία προσεγγίζεται μέσω της καλλιέργειας και της φανέρωσης των αρετών.

Η μνημοσύνη είναι εκείνη η κατάσταση όπου το Όν βιώνει την Ουσία που υπάρχει μέσα στο περιεχόμενο και την έννοια των λέξεων, τουτέστιν έχει αναβαθμισμένη ικανότητα επικοινωνίας μεγαλύτερη αντίληψη συναίσθησης των διαφόρων κραδασμών, των δονήσεων και ό,τι μεταφέρουν. Είναι ένας φορέας πιο ευαισθητοποιημένος. Όμως αυτό δεν περιορίζεται στο φυσικό ή το αιθερικό του ή το αστρικό του, αλλά και το νοητικό του. Άρα και ο κόσμος των ιδεών του και οι ικανότητες και οι λειτουργίες της νόησής του, θα είναι υπεραυξημένες και θα μπορούν να λειτουργούν πολυεπίπεδα για την ακρίβεια, σε σημείο μιας κατάστασης όπου να μην υπάρχει ταχύτητα αλλά ταυτόχρονη φανέρωση της ουσίας της νοήσεως σε διαφορετικό πεδίο. Κάτι που από έναν κοινό νου είναι αδύνατο και να συλληφθεί και είναι αδύνατον να συλληφθεί γιατί λειτουργεί μονόπλευρα. Με το αριστερό ημισφαίριο δεν υπάρχει ενοποίηση εγκεφάλου αφενός, αφετέρου δεν είναι συνδεδεμένη και η φαντασία με τη λογική. Κυριαρχεί η λογική επί της φαντασίας, καταδυναστεύοντάς την, παραποιώντας, διαστρεβλώνοντας το νόημα της λειτουργίας της και βλέπουμε την ενεργοποίηση της αρνητικής φαντασίας, στην ανθρωπότητα. Και μέσω αυτής της διαστροφής της λειτουργίας της, ο άνθρωπος καθίσταται πιο ελεγχόμενος και πιο τρωτός φυσικά.

Το Ιδανικό συσχετιζόταν με τις αρετές, αρχικά με τη μορφή που κυριάρχησε μέσα από την Λυκούργεια παιδεία στην Σπάρτη, μια μορφή άγραφης μύησης του ανθρώπου από την ώρα που γεννιέται μέχρι που φεύγει και που συνοψιζόταν στον Σπαρτιατικό τρόπο ζωής και αργότερα επί Αθηναϊκής κυριαρχίας με τη μορφή λατρείας προς το Κάλλος, το ωραίο, όπου συνοψίζει και την ουσία κάθε αρετής.Έτσι ενεργοποιήθηκε η παιδεία της ομορφιάς, καθ’ ότι οι αρετές επιφέρουν ομορφιά. Όμως τότε υπήρχε και ο κίνδυνος (όπως πράγματι φάνηκε) του εκφυλισμού και κατάντησε λατρεία του εξωτερικού κάλλους, της εξωτερικής ομορφιάς οπότε χάθηκε και η ουσία.

Το απόσταγμα όλων των αρετών που συνδέεται με τις έννοιες και τις ιδέες της αγάπης, της αλήθειας είναι το κάλλος το πέμπτο στοιχείο από όπου εκπηγάζουν οι αρετές.

«ΚΑΛΛΟΣ ΜΕΤΑ ΣΩΦΡΟΣΥΝΗΣ ΘΑΥΜΑΖΕΤΑΙ. ΑΝΕΥ ΔΕ ΤΑΥΤΗΣ ΠΛΕΙΩ ΤΟΥΣ ΕΧΟΝΤΑΣ ΕΒΛΑΨΕΙΝ». «Είναι άξια θαυμασμού η ομορφιά που συνδυάζεται με σύνεση. Χωρίς όμως την τελευταία, έβλαψε αυτούς που την διαθέτουν (την ομορφιά)». ΞΕΝΟΦΩΝ

«ΜΗ ΤΗΝ ΟΨΙΝ ΚΑΛΛΩΠΙΖΟΥ, ΑΛΛ' ΕΝ ΤΟΙΣ ΕΠIΤΗΔΕΥΜΑΣΙΝ ΙΣΘΙ ΚΑΛΩΣ». «Μην καλλωπίζεις το πρόσωπό σου, αλλά τους τρόπους σου». ΘΑΛΗΣ

«Η ομορφιά είναι λουλούδι και το άρωμά του είναι η αρετή». ΣΥΝΕΣΙΟΣ

«Ανώτερη είναι η ψυχική ομορφιά από τη σωματική». ΑΙΣΩΠΟΣ

«Η ωραιότητα προδιαθέτει ευνοϊκά όσους την κοιτούν και τους κατακτά». ΗΛΙΟΔΩΡΟΣ

«Κάποιοι υποστηρίζουν πως το σώμα είναι ο τάφος της ψυχής». Ο άνθρωπος δεν πρέπει να θυσιάζει την ομορφιά της ψυχής του στο βωμό της εξωτερικής ομορφιάς. ΠΛΑΤΩΝ

Το ωραίο δεν είναι πάντοτε και καλό, το καλό όμως είναι πάντοτε ωραίο.